شغل دوبلوری چیست؟
همه ما با فیلم و تلویزیون و رادیو آشنا هستیم. کمتر کسی وجود دارد که بگوید فیلم ندیده است. به رسانه‌هایی که به صورت تصویری و متحرک همراه با صوت پخش می‌شوند، محتوای صوتی تصویری گفته می‌شود. از یک برنامه کودک ساده گرفته تا یک تبلیغات یا سریال و اخبار و مستند و هر چیزی که در آن صوت و تصویر تلفیق شده است. رسانه‌های صوتی نیز از محتواهای صوتی استفاده می‌کنند. اکثرا محتوای صوتی و تصویری به زبان اصلی تولید می‌شود. در کشورهای انگلیسی زبان این محتوا به زبان انگلیسی و در کشورهای عربی زبان این محتوا به زبان عربی تولید می‌شود. در ایران هم هر نوع محتوای رسانه‌ای با زبان ملی و بومی کشور تولید می‌شود؛ مگر اینکه برنامه و دلایل مشخصی تولید محتوا با زبانی غیر از زبان مادری هر کشور تولید گردد.
اگر بخواهیم از محتوای صوتی یا صوتی تصویری کشورهای دیگر استفاده کنیم، باید آنها را به زبان خودمان برگردانیم. این کار در محتواهای صوتی- تصویری به وسیله زیرنویس هم قابل انجام است. اما برای خیلی از افراد دیدن یک فیلم یا اخبار همراه با زیرنویس زیاد جذاب نیست. مخصوصا اینکه برای برخی افراد خواندن زیرنویس همراه با دیدن فیلم، کار غیرممکن یا سختی به نظر می‌آید. چاره کار چیست؟
با پیدایش دوبله شرایطی فراهم شد تا مردم بتوانند به راحتی با محتواهای صوتی و صوتی- تصویری کشورهای دیگر ارتباط برقرار کنند. ”
البته در گذشته دوبلورها در زمینه دوبله فیلم‌های زبان فارسی نیز فعالیت داشتند. اگر فیلم‌های دهه‌های پیش را نگاه کنید، متوجه خواهید شد، صدایی که برای هر کاراکتر و نقش پخش می‌شود، صدای خود بازیگر نیست. صدا به وسیله کس دیگری تولید شده و روی دیالوگ‌ها بازیگران فیلم تنظیم شده است.
از این رو بهتر است به طور کلی دوبله را اینطور معرفی کنیم:” دوبله یعنی استفاده از صدای دوبلور روی دیالوگ‌هایی که توسط فرد دیگری بیان می‌شوند. ” بهتر است بگوییم جایگذاری صدا روی صدای دیگران. و این کاری است که دوبلورها انجام می‌دهند.
دوبلور کیست؟
دوبلور کسی است که به جای شخصیت‌های دیگری در فیلم صحبت می‌کند. صدای دوبلوراز وضوح و گیرایی بالایی برخوردار است و به راحتی می‌تواند احساسات بیانی شخصیت‌های اصلی را به مخاطب انتقال دهد. هر چه کار یک دوبلور بهتر باشد، این انتقال احساسات بیشتر خواهد بود. شغل دوبلور در زمینه‌های مختلف و به صورت‌های متفاوتی انجام می‌شود. ممکن است دوبلور برای دوبله اخبار یا برنامه کودک یا یک سریال و فیلم سینمایی در نظر گرفته شود. برای هر یک از این زمینه‌ها توانایی و صدای خاصی مورد نیاز است. فرد دوبلور با توجه به تواناهایی که دارد، ممکن است در یک زمینه خاص به فعالیت بپردازد.
توانایی‌های لازم برای شغل دوبلوری
همانطور که عنوان کردیم، شغل دوبلوری یعنی جایگذاری صدا روی صدای دیگران. صدای دوبلور ممکن است تنها در یک رسانه صوتی استفاده شود، یا اینکه برای رسانه‌های صوتی و تصویری از آن استفاده کرد. به نظر شما یک دوبلور باید از چه تواناهایی برخوردار باشد تا بتواند وارد این عرصه شده و به موفقیت‌هایی دست پیدا کند. در اینجا به توانایی‌های لازم برای شغل دوبلوری اشاره خواهیم کرد.
توانایی‌های لازم برای شغل دوبلور عبارت‌اند از:
- صدای خوب: صدای خوب اولین چیزی است که باید در فرد وجود داشته باشد. البته داشتن صدای خوب صرفا به معنای یک شرط کافی و لازم برای دوبلور شدن نیست. خیلی از افراد با داشتن صدای خوب، هیچ وقت نتوانستند وارد شغل دوبلوری شوند. از طرف دیگر افرادی نیز بودند که با داشتن صدایی عادی و با تلاش و کوشش و آموزش، صدای خود را پرورش دادند و به گوینده یا دوبلوری موفق تبدیل شدند. دلیل موفقیت آنها داشتن دیگر توانایی‌های لازم برای دوبلور شدن بود. اما کسی که صدای خاص و خوبی داشته باشد، اگر از دیگر توانایی‌های لازم برخوردار باشد، خیلی زود موفق و ماندگار خواهد شد.
- علاقه: یکی دیگر از فاکتورهای مورد نیاز برای ورود به شغل دوبلوری این است که فرد علاقه انجام این کار را داشته باشد. کسی که شغل دوبلوری را انتخاب می‌کند، باید با جان و دل آن را بخواهد. چرا که اگر علاقه وجود نداشته باشد، خیلی زود نسبت به سختی‌های کار سرد خواهد شد و نیمه کاره آن را رها خواهد کرد.
- پشتکار: پشتکار به دنبال علاقه می‌آید. کسی که واقعا به شغل دوبلوری علاقه داشته باشد، پشتکار خود را نیز به نمایش خواهد گذاشت. پشتکار یعنی اینکه توانایی تحمل و سپری کردن سختی‌های حین کار را داشته باشیم. کسی یک روزه راه صدساله را طی نمی‌کند. فردی که پشتکار دارد، بدون تفکر بلندپروازانه وارد شغل دوبلوری می‌شود. تلاش می‌کند و جایگاهی که لیاقت آن را دارد، تصرف خواهد کرد.
- آموزش‌پذیری: شغل دوبلوری یک شغل هنری است. اما چطور چیزی که خدا به ما داده هنر محسوب می‌شود؟ هنر چیزی است که خودمان در بدست آوردن آن تاثیری داشته باشیم. پس صدای خوب داشتن هنر نیست. استفاده از صدای خوب است که آن را به یک هنر تبدیل می‌کند. کسی که صدای خوبی دارد، باید بتواند تحت آموزش قرار بگیرد و صدای خوب خود را به صورت حرفه‌ای و موثری استفاده کند. دوبلور شدن نیاز به تکنیک و تجربه دارد. داشتن روحیه آموزش‌پذیری در کنار صدای خوب، یک توانایی لازم برای ورود به شغل دوبلوری است.
- آمادگی روحی لازم: فرد باید آمادگی روحی کاملی برای این کار داشته باشد. آمادگی روحی در کار خود را به چند صورت نشان خواهد داد. یکی از مواردی که آمادگی روحی فرد را در کار به نمایش می‌گذارد این است که فرد به خوبی زندگی خود را از کار خود جدا کند. خیلی از افراد نمی‌توانند به خوبی شغل خود را از زندگی شخصی خود جدا کنند. برای مثال صحبت کردن آنها به جای یک شخصیت عصیانگر، تا مدتی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. پس شخصی که شغل دوبلوری را انتخاب می‌کند باید آمادگی روحی بالایی برای این کار داشته باشد.
- قدرت بیان احساسات مختلف: شخصیت‌های مختلف، به واسطه صدا و تصویری که از خود نشان می‌دهند، احساسات مختلفی به ما منتقل می‌کنند. دوبلور باید بتواند این احساسات را به مخاطب انتقال دهد. یعنی احساسات مختلف را در صدای خود جای دهد. زمانی یک دوبلور موفق به انجام این کار خواهد شد که از صدای خودش برای انجام شغل دوبلوری استفاده کند. اگر صدا، صدایی تقلیدی باشد، بیان احساسات با مشکل مواجه خواهد شد.
- روحیه کار تیمی: شغل دوبلور شغلی است که باید به صورت تیمی انجام شود. البته همیشه اینطور نیست. ولی اکثر کارهای دوبله، به صورت گروهی انجام می‌شوند. فردی که شغل دوبلور را انتخاب می‌کند باید با چالش‌های کار گروهی آشنا باشد و با برقراری یک ارتباط موثر با افراد تیم، کار خود را به خوبی انجام دهد.
- انطباق‌پذیری با شرایط: شغل دوبلور یک شغل با ساعات کاری و شرایط کاری مشخص نیست. کسی که شغل دوبلور را انتخاب می‌کند، این مسئولیت را برعهده دارد که خود را با شرایط مختلف تطبیق دهد. در شغل دوبلوری ممکن است نیاز باشد، ماهی از سال را شبانه روزی مشغول به کار باشد و ماه بعد از بیکاری خسته شود. برای همین دوبلور باید توانایی لازم در تطبیق خود با شرایط را داشته باشد.
ملاک موفقیت افراد در شغل دوبلوری
این که چه کسی در شغل دوبلوری موفق می‌شود، کاملا بستگی به شخص و شرایط و توانایی‌های شخص دارد. البته عوامل دیگری نیز در موفقیت یک دوبلور تاثیرگذارند. یعنی نمی‌توان گفت تنها توانایی های یک دوبلور او را به موفقیت می‌رساند. عوامل بیرونی نیز روی موفقیت در شغل دوبلوری تاثیر دارند.
ممکن است خیلی از افراد به صورت کاملا اتفاقی یا بخاطر داشتن آشنایی با برخی افراد به راحتی به این شغل دست پیدا کنند. اما اگر توانایی‌های لازم در این زمینه را نداشته باشند، نمی‌توانند به فعالیت خود در این عرصه ادامه دهند. کسی در شغل دوبلوری موفق است که بتواند با استفاده از توانایی‌های لازم و به صورتی کاملا حرفه‌ای صدای خود را به یک هنر ماندگار تبدیل کند.
راه‌های ورود افراد به شغل دوبلوری
راه‌های ورود به شغل دوبلوری متفاوت است. اگر از دوبلورها از روش ورود آنها به این عرصه سوال کنید جواب‌های مختلفی دریافت می‌کنید. چند مورد از راه‌های ورود به شغل دوبلوری عبارت‌اند از:
- تحصیل در رشته دانشگاهی: یکی از راه‌های ورود به این عرصه تحصیل در رشته‌های مرتبط با شغل دوبلوری است. رشته دوبله یک رشته است که به صورت کاملا تخصصی به آموزش فرد برای دوبله و گویندگی می‌پردازد. برای قبولی در این رشته باید نمره لازم علمی و عملی در امتحان ورودی را کسب کنید. این رشته از رشته‌های هنری می‌باشد و یک راه اصولی برای ورود به این شغل دوبلوری محسوب می‌شود.
- تحصیل در آموزشگاه‌های آزاد سینمایی: آموزشگاه‌های آزاد سینمایی درسرتاسر شهرهای مختلف مشغول به آموزش این حرفه به صورت آزاد هستند. این آموزشگاه‌ها از رتبه‌های آموزشی مختلفی برخوردارند. یک آموزشگاه اگر به صورت اصولی و قانونی کار خود را شروع کرده باشد، می‌تواند مقدمه‌ای برای ورود شما به شغل دوبلوری باشد.
- شرکت در فراخوان‌های صدا و سیما: ممکن است شما هم با یک فراخوان شغل دوبلوری مواجه شده باشید. فراخوان‌ها با گرفتن تست از افراد متقاضی، فرد مورد نظر خود برای شغل دوبلوری را انتخاب می‌کنند. دادن تست در صدا و سیما، یک راه اصولی برای ورود به این حرفه می‌باشد.
روش استخدام در شغل دوبلوری
بهتر است بگوییم معمولا برای دوبلورها استخدامی صورت نمی‌گیرد. دوبلورها به صورت آزاد و پروژه‌ای به کار دوبله مشغول‌اند. با شروع هر کار قراردادی بسته خواهد شد و با پایان کار، قرار داد خاتمه پیدا می‌کند. میزان موفقیت کاری در هر پروژه دوبلور را شناخته شده خواهد کرد و برای کارها بعدی نیز به او پیشنهاد داده خواهد شد.
محیط کاری شغل دوبلوری
محیط کاری یک دوبلور ممکن است از فضای صدا و سیما تا فضاهای شخصی متفاوت باشد. محیط کاری یک دوبلور به این بستگی دارد که قرارداد او با چه نهادی بسته شده است. ممکن است کار دوبله برای یک فرد یا شرکت شخصی باشد.
ساعات کاری در شغل دوبلوری
همانطور که گفتیم ساعات کاری دوبلور، ساعات مشخصی نیست. در برخی مواقع حجم کاری بالا و در برخی مواقع حجم کاری پایین است. ساعات کاری مشخصی نمی‌توان برای شغل دوبلوری مشخص کرد.
میزان درآمد شغل دوبلوری
میزان درآمد شغل دوبلور به چند عامل بستگی دارد.
- میزان تبحر: هر چه میزان تبحر یک فرد در شغل دوبلوری بالاتر باشد، درآمد بیشتری برای کار او در نظر گرفته می‌شود.
- میزان تجربه کاری: افراد تازه‌کار معمولا میزان تبحر کمتری در کار از خود نشان می‌دهند. از این رو هر چه سابقه و تجربه در کار بالاتر برود، موفقیت فرد در شغل دوبلوری افزایش پیدا می‌کند. در نتیجه درآمد حاصل از کار بیشتر خواهد بود
- ساعات کاری: بنا بر حجم کاری و ساعات کاری درآمد شغل دوبلور ممکن است کم یا زیاد باشد. خیلی از افراد زمان زیادی صرف کار خود می‌کنند و در نتیجه درآمد بیشتری کسب می‌کنند.
- طرف قرارداد: اینکه شما با چه نهادی برای کار قرارداد داشته باشید، روی درآمد شغل دوبلوری موثر است. میزان درآمد بنابر توافق طرفین و با توجه به عرف دستمزد صورت می‌گیرد.
مزایا و سختی‌های شغل دوبلوری
هر کاری سختی‌ها و راحتی‌های مخصوص به خود را دارد. اگر در کاری با درنظر گرفتن توانایی و علاقه خود وارد شوید، راحتی بیشتری احساس خواهید کرد. همانطور که گفتیم میزان موفقیت و درآمد شغل دوبلوری با توجه به تجربه بالاتر می‌رود. اگر بخواهید یک شبه راه صد ساله را طی کنید، شغل دوبله مناسب شما نیست. شما برای موفقیت در این عرصه باید، سختی‌های راه را تحمل کنید.
تاریخچه دوبله درایران
دوبله ایرانی؛ خلاقیت در لحن و صدا
هنر دوبله در ایران قدمتی بیش از نیم قرن دارد. خوشبختانه با اعتماد به نفس مثال زدنی! می توانیم بگوییم که دوبلورهای ایران جزء بهترین مجموعه دوبلور های جهان هستند. با صداهایی ماندگار و دوبله هایی بی نظیر …
رد پای هنر دوبلاژ ایران را می توان از ابتدای دهه 1310 دنبال كرد. آغاز این امر به سال 1309 و ورود نخستین فیلم ناطق به ایران برمی گردد. در این سال با افتتاح سینما پالاس در ایران، این پدیده جدید پس از این كه 3 سال از ناطق شدن سینما در ایران می گذشت وارد ایران شد و در همه نقاط دنیا با استقبال زیاد علاقه مندان روبه رو گردید.
در این زمان سالن های سینما برای فهم موضوع فیلم ها از وجود یك نفر مترجم استفاده می كردند كه هنگام نمایش، قصه فیلم را با صدای بلند برای تماشاگران تعریف می كرد. مدتی بعد ترجمه میان فیلم ها متداول شد. به این صورت كه پس از چند دقیقه ای كه از نمایش فیلم می گذشت نوشته ای روی پرده ظاهر می شد و خلاصه آنچه كه گذشته بود در چند جمله به زبان فارسی پدیدار می شد البته این مطالب را اكثر تماشاگران نمی توانستند بخوانند به این ترتیب حضور فردی با سواد جهت خواندن این متون در سالن سینما ضروری شد.
اما مردم این روش ابتدایی را نمی پسندیدند شیوه زیرنویس هم مقرون به صرفه نبود. ضمنا اختصار جملات نمی توانست عطش تماشاگران را سیراب كند نخستین نمونه های نمایش فیلم با گفتار فارسی مربوط به پیش از شهریور 1320 می شود. كه سینماهای تهران فیلم خبری مربوط به افتتاح راه آهن ایران را با این شیوه نمایش دادند. همچنین در دوران جنگ جهانی دوم تعداد زیادی از فیلم های خبری متفقین با گفتار فارسی در سینماهای كشور نمایش داده شد از اوایل دهه 1320 تعدادی از جوانان علاقه مند، به فكر دوبله فیلم افتادند و نخستین شخصی كه در این زمینه پیشگام شد، اسماعیل كوشان بود كه سال 1325 یك فیلم فرانسوی به نام یومیه راندوو ساخته هانری دوكوان را در استانبول تركیه، به فارسی دوبله كرد و نام آن را برای پخش در تهران به دختر فراری تغییر داد.
علت انتخاب تركیه این بود كه در آن كشور چند سالی بود كه تكنیك دوبلاژ رایج شده بود و برخلاف ایران دارای استودیوهای مجهز دوبلاژ بود. دوبله این فیلم حدود یك سال طول كشید و تعدادی از دانشجویان ایرانی و یونانی های مقیم استانبول در آن گویندگی كردند مدتی بعد كوشان چند فیلم را در قاهره دوبله كرد و به ایران فرستاد سپس سال 1325 با وارد كردن تجهیزات فنی صدابرداری، استودیویی به نام میترا در تهران تاسیس و به كمك پرویز خطیبی نمایشنامه نویس مشهور آن زمان تا سال 1330 حدود 10 فیلم را در آن استودیو دوبله كرد.
مقارن با این تلاش ها در تهران، عده ای از جوانان دوستدار سینما نیز اقدام به تاسیس استودیوی دوبلاژ فیلم كردند كه نخستین گام آنها منجر به راه اندازی استودیو ایران نو فیلم در تیرماه 1322 شد. بنیانگذاران اولیه این استودیو منصور مبینی و جلال مغازه ای بودند تلاش های آنها در سال 1327 به بار نشست.
در این مدت با اضافه شدن میرسپاسی، حسین دهلوی، محمد علی، بهاءالدین شریعتمداری، مجتبی بدیعی، فاضل سرجویی، احمد شیرازی، امیر قاسم خانی و عطاءالله زاهد و ساخت دستگاه های فنی، این افراد موفق شدند فیلمی به نام مرا ببخش محصول سینمای فرانسه را به عنوان نخستین محصول خود اكران كنند. در سال 1328 عطاءالله زاهد به همراه برادران ضیاءالواعظین، شیرازی، خانی، مغازه ای و سعید غیاثی، استودیو آریافیلم را تاسیس و فیلم آهنگ شهرزاد را دوبله كردند كه نسبت به كارهای پیشین به مراتب حرفه ای تر و قابل قبول تر بود.
مقارن با این تلاش ها در تهران، عده ای از جوانان دوستدار سینما نیز اقدام به تاسیس استودیوی دوبلاژ فیلم كردند كه نخستین گام آنها منجر به راه اندازی استودیو ایران نو فیلم در تیرماه 1322 شد. بنیانگذاران اولیه این استودیو منصور مبینی و جلال مغازه ای بودند تلاش های آنها در سال 1327 به بار نشست.
به این ترتیب با حرفه ای شدن تدریجی تكنیك دوبلاژ فیلم در ایران و استقبال فراوان مردم از اوایل دهه 1330 استودیوهای دوبلاژ یكی پس از دیگری در تهران گسترش یافتند و با بهره گیری از بازیگران سینما رادیو و تئاتر اقدام به دوبله فیلم های خارجی كردند در آن سال ها دوبله فیلم در ایتالیا بسیار پیشرفته بود به همین سبب شخصی به نام آلكس آقابابیان سال 1331 به رم رفت و در آنجا تشكیلات دوبلاژ را به نام داریوش فیلم راه اندازی كرد و به كمك دانشجویان ایرانی مقیم رم، فیلمی به نام فریدون بینوا را دوبله و روانه سینماهای تهران كرد.
این فیلم به دلیل تغییر اساسی شخصیت ها از ایتالیایی به ایرانی با استقبال فوق العاده سینماروها روبه رو شد. با رونق گرفتن كار دوبلاژ فیلم در رم تعدادی از دوبلورهای ایران به آن سامان مهاجرت كردند و این امر باعث بالاتر رفتن كیفیت دوبله فارسی در رم شد. پس از طی دورانی نسبتا طولانی از اوایل دهه 1340 دوبلاژ فارسی در ایتالیا متوقف شد این اتفاق مقارن با تشكیل سندیكای گویندگان فیلم در تهران و آغاز دوران طلایی دوبلاژ در ایران بود پیشرفت دوبله در ایران با توجه به حساسیت و دقت فراوان دوبلورهای وقت شرایطی را پیش آورد كه دوبله ایران به واسطه كیفیت خوب و استقبال مخاطبان به دوبله ای شاخص و تاثیرگذار در دنیا تبدیل شود.
تاثیر دوبله بر محتوا و مخاطب
امروزه ، دوبله خود با این‌كه واسطه دوم انتقال محتوای اصلی است با اجرایی خلاقانه می‌تواند نقشی فراتر از آنچه به ظاهر روی كاغذ دارد، به عهده بگیرد بنابراین همان طور كه ترجمه یك شعر یا داستان، نقطه‌های عزیمت و موفقیت خودش را در خلاقیت مترجم در كشف برابرنهادهای مختلف فرهنگی و ادبی بین دو متن از یك‌سو و در عین حال وفاداری به متن اصلی معرفی می‌كند، دوبله نیز در چنین موقعیت حساس و خطیری قرار دارد.
یك دوبله موفق باید به مسائلی چون لحن‌سازی، لحن‌گردانی و بداهه‌پردازی همان‌قدر دقت كند كه یك مترجم در معنای واقعی كلمه به گزارش فارسی كلمات مبدا در خلاقانه‌ترین و متناسب‌ترین وجه‌شان توجه می‌كند. از طرفی، یك دوبله بی‌توجه به آنچه آن را به یك كنش خلاقانه تبدیل می‌كند، با ارائه صرف گزارشی فارسی از متنی دیگر به عنوان ترجمه تحت‌اللفظی یا فرهنگ لغتی، تفاوت ماهوی چندانی ندارد.
با این اوصاف، دوبله به عنوان ضلع سوم مثلث انتقالِ داده‌های اصلی و در عین حال به عنوان كاتالیزور نهایی این انتقال، مهم‌ترین ركن در جریان آماده‌سازی یك برنامه تلویزیونی غیرفارسی است حتی اهمیت دوبله گاه چنان است كه كارگردانان و سرپرستان دوبلاژ با توجه به نوع گریم متفاوت یك بازیگر یا قرارگرفتن او در شرایطی متفاوت با نقش‌های قبلی‌اش، صدای خود بازیگر را به كناری می‌نهند و از صدای دوبلوری متناسب با شرایط جدید آن بازیگر استفاده می‌كنند.
باید بپذیریم مناسبات حاكم بر دوبله امروز با شرایطی كه بر گذشته دوبله ایران به عنوان دوران طلایی آن حاكم بود، فرق دارد. در آن روزگار، سرپرستان و مدیران دوبلاژ در نقش‌گزینی صداپیشگان به مولفه‌هایی دقت داشتند كه امروزه با تعاریف جدید در علم سینما و تلویزیون از یك سو و با پیشرفت‌های علم دوبله از سوی دیگر، چندان همخوانی و تجانس ندارد.
مدیران دوبله طرح‌های تلویزیونی باید توجه داشته باشند تصورهای سنتی در دوبله هرچند سال‌ها پیش از این بسیار راهگشا بوده و دوبله ایران را به عنوان یكی از بهترین دوبله‌های جهان مطرح كرده‌اند اما امروزه كارایی‌های معمول و مرسوم خود را از دست داده‌اند، به عبارت دیگر بدیهی است آلن دلونی دیگر، خسرو خسروشاهی دیگری می‌طلبد.
فرآوری : مسعود عجمی
بخش سینما وتلویزیون تبیا