تاثیـرات فرهنگی واجتمـاعی رسانه های نوین

بر روابط خانواده

باتکیه بر شبکه های اجتماعی مجازی

مؤلف: عمران دهقانی

مولف : عمران دهقانی
عنوان : تاثیرات فرهنگی و اجتماعی رسانه‌های نوین بر روابط خانواده

ناشر: انتشارات سنجش و دانش

نوبت چاپ: اول 1397

صفحه آرایی: مهتاب دوستی

طراح جلد: عمران دهقانی ومهتاب دوستی

تیراژ: 500 نسخه

قیمت: 180.000 ریال

www.rezomephd.ir
کلیه حقوق مادی و معنوی برای مولف محفوظ می باشد

     www.sanjesh.ir

مرکز پخش: 32228839-026

              09358418861

فصل اول

کلیات

 مقدمه

ظهور تکنولوژی های نوین ارتباطی در عصر حاضر به همراه تحولاتی که در فضای مجازی بوجود آمده است، بسیاری از کارکردهای خانواده ها را در مسیرهای جدیدی قرارداده است. در مباحث آسیب شناختى نهاد خانواده، یکى از محورهاى مهم، بررسى آسیب­هاى ناشى ازتحولات در عرصه های فرهنگی واجتماعی است. تحولاتى که منشأ آن گسترش ارتباطات ودر نتیجه دگرگونى­ هایى عمیق و اساسى در نوع روابط انسانها و ارزشهاى خانوادگى می ­باشند. از زمانى که فناوری های ارتباطی از طریق اینترنت و فضای مجازی وارد زندگى انسان شده تا به امروز، على رغم تمام محاسن و مزایاى آن، دغدغه­ ها و نگرانى ­هایى را  نیز بر خانواده­ ها وارد نموده است. موضوعی كه در تمام جوامع انسانی سبب نگرانی هایی شده و محدود به جامعه­ و یا اقلیتی خاص نمی ­شود. به دلیل ویژگی­ های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، در تحولات اجتماعی و فرهنگی که اساسا با محوریت خانواده صورت می گیرد بسیاری از والدین فرصت، امكان و یا توان كافی برای شناخت دقیق این فضا و كاربردهای آن را به دست نیاورده ­اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و گرایش نوجوانان و جوانان و حتی كودكان به این فضا باعث شده است كه یك فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برای فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت های مختلف در این فضا دسترسی یافته و بعضاً به دلیل ویژگی­های سنی و شخصیتی و كنجكاوی ­های خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند. در این مجموعه مهم ترین آسیب های فضای مجازی و تأثیرات آن بر خانواده ها و اثرات مثبت فرهنگی این رسانه ها پرداخته  شده و راهكارهايي جهت مقابله و كاهش تهديدات اينترنتي در ابعاد اجتماعی، فرهنگي، آموزشی و … ارايه می شود…..

عصرحاضر عصر مطبوعات، رسانه‌های گروهی و ارتباطات است. دنیای کنونی ما عصر تاخت‌ و تاز وسایل ارتباط جمعی از جمله رادیو، تلویزیون، ماهواره و اینترنت می‌باشد. (ورود به دنیای مجازی و یا به عبارت بهتر زندگی در محیط‌های مجازی امری بدیهی به شمار می‌رود. لازمه تعادل در این محیط‌ها، برخورداری از یکسری مهارت‌های فنی و فناوری است. از مهم‌ترین ویژگی‌های اینترنت ایجاد پیوندهای مناسب بین افراد در اقصی نقاط دنیا می‌باشد. با نزدیک کردن ملت‌ها به همراه تقویت تعامل و روابط انسانی صحیح میان آنها، آرزوی دیرین بشر برای ایجاد دیگر جهانی شدن میسر خواهد شد.

فضاهای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند و با اینکه عمر زیادی ندارند توانسته‌اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند، مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه‌های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده‌اند.

قاعده کلی حاکم بر اینترنت، در واقع بر این اساس است که از اطلاعات به گونه‌ای آزاد استفاده شود. رسانه‌های جمعی، روزنامه، تلویزیون، ماهواره وبا ورود خود به عرصه جامعه درهرمقطع زمانی که آمده‌اند، تأثیرخود را بر ساخت جوامع به خصوص غیر صنعتی و مصرف‌کننده این ابزار بوده‌اند، برجا گذاشته اند و روابط اجتماعی بین افراد را دچار تحول و دگرگونی نموده‌اند، تحولات و دگرگونی‌هایی که گاه آثار سازنده و گاه مخرب داشته‌اند در واقع، رسانه‌ها با تسخیر همه جانبه ابعاد زندگی انسان‌ها در سطح جهانی زمان و مکان را در هم نوردیده‌اند.

از دیدگاه کارکردگرایان می‌توان برای ورود رسانه‌ها به جوامع و تأثیر آنها بر فرهنگ کاربران از جمله نهاد خانواده، دو نوع کارکرد ارتباطی مثبت و منفی را در نظر گرفت. کارکردهای مثبت شبکه‌های مجازی کیفیت و سرعت اطلاع‌سانی، بالابردن سطح اطلاعات، تنوع و گستردگی را نام برد و همچنین، کارکرد منفی آن است که موجب کمتر شدن روابط اجتماعی و خانوادگی افراد خانواده می‌شود.

در واقع، مسأله‌ای ﺍﺻﻠﻲ و مورد بحث در این مجموعه این است که ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺰﺍﻳﺎ ﻭ ﻣﻌﺎﻳﺒﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻛﺎﺭﺑﺮﺩ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮﺡ ﺍﺳﺖ، ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺫﻋﺎﻥ ﺩﺍﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻱ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺠﺎﺯﻱ ﻭ ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﺭﺳﺎﻧﻪﻫﺎﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎﺭ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﻫﻨﻮﺯ  ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﻣﻜﺘﻮﻡ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ.*****

اهمیت و ضرورت

اهمیت موضوع ارتباط و وسایل ارتباط جمعی از جمله شبکه‌های مجازی به حدّی است که دانشمندانی همچون آلوین تافلر عصر حاضر را عصر ارتباطات و با اصطلاح تخصصی موج سوّم به کار می‌گیرند و حتی جنگ‌های بعد از جنگ جهانی دوم را نیز جنگ‌های ارتباطی و موج سومی می‌نامند.

عوامل متعددی در نحوه استفاده افراد جامعه از رسانه‌های جمعی موثر هستند که مهمترین آنها می‌تواند انگیزه‌های روانی افراد باشد اما این انگیزه‌ها در بسیاری از مواقع تحت تأثیر هدف‌های سیاسی و مسلکی یا منافع مالی اداره‌کنندگان جامعه قرار گیرد. اکنون در کشورهای مختلف جهان به تناسب نظام‌های سیاسی آن‌ها، مطبوعات و رادیوها و تلویزیون‌ها در رهبری و هدایت مردم وظایف متضادی به عهده دارند.

هدف کلی

هدف کلی این کتاب، بررسی پیامدهای فرهنگی واجتماعی رسانه‌های نوین در مناسبات خانواده با تکیه برشبکه‌های اجتماعی مجازی (مطالعه موردی شهرکرج)، براساس نظریه‌ها و پیشینه پژوهشی انجام شده در این زمینه است.

اهداف جزئی:

– تحلیل تاریخی نظریه‌های مربوط به فناوری و کاربرد رسانه‌های نوین

2- سازماندهی نظری فرآیند کاربرد شبکه‌های مجازی و تدوین چهارچوب مفهومی.

3- تحلیل دیدگاه‏ کاربران (جوانان و خانوادهای آنها)، پیرامون کاربرد شبکه‎‌های مجازی از جمله:

• شناسایی ویژگی فردی و حرفه‌ای کاربران،
• سنجش نظر کاربران پیرامون تأثیر کاربرد شبکه‌های مجازی بر بنیان خانواده و
• سنجش نظر کاربران پیرامون پیامدهای مثبت و منفی موجود در کاربرد شبکه‌های مجازی.

جنبه نوآوری (جدید بودن)

بیشتر تحقیقاتی که در زمینه تأثیر فناوری و رسانه‌های انجام شده است به پیامدهای اجتماعی، تربیتی و روان شناختی با تکیه بر تأثیرات منفی آن انجام شده است. اما در این مجموعه، سعی شده است با نگرش واقع‌ بینانه علاوه بر موارد یاد شده در خصوص پیامدهای مثبت و منفی این رسانه‌ها و همچنین، بررسی تأثیر این رسانه‌ها در حوزه تغییر فرهنگ خانواده ها (بویژه جوانان) توجه شده است.

مبنای نظری

این مجموعه با بهر‌ه‌گیری از مقایسه نظریه‌ های کاربرد رسانه‌های نوین و بدست‌آوردن چارچوب مفهومی منحصر به فرد و در نوع خود، از نوآوری برخوردار است. در زیر به توضیح مختصری از واژگان می‌پردازیم، عبارتند از:

ـ شبکه‌های اجتماعی: یك شبکه اجتماعی به این صورت تعریف می‌شود که یك مجموعه‌اي از نهادهاي اجتماعی که شامل مردم و سازمان‌ها که به وسیله مجموعه‌اي از روابط معنی‌دار اجتماعی به هم متصل اند و با هم در به اشتراك گذاشتن ارزشها تعامل دارند.

ـ رسانه: وسیله‌ای که اخبار و اطلاعات را به مردم می‌رساند تعریف شده است. مانند رادیو، تلویزیون، روزنامه، مجله و شبکه های کامپیوتری.

ـ اینترنت: شبکه‌ای جهانی است که از میلیون‌ها رایانه در سراسر جهان تشکیل شده است. این رایانه‌ها از طریق مختلف مانند، فیبر نوری و یا خطوط مخابراتی به یکدیگر متصل هستند. در واقع، اینترنت بزرگترین منابع اطلاعاتی است که تا به حال خلق شده و در دسترسی به آن نیز بسیار ساده و سریع است .

ـ خانواده: خانواده به عنوان اولين واحد اجتماعي كه همواره وظايف و كاركردهاي متفاوتي را به عهده داشته، رابطه تنگاتنگي با جامعه و نهادهاي اجتماعي دارد، به طوري كه تغييرات و تحولات در جامعه منوط به زمينه‌سازي و پي‌ريزي عوامل تغيير در خانواده مي‌باشد و بالعكس. خانواده يكي از مهم‌ترين نهادهاي اجتماعي است كه متولي امر جامعه‌پذيري و توليد شخصيت است .

فصل دوم

ادبیات تجربی و پیشینه‌

مطالب این بخش در چندین قسمت تنظیم شده است.

بخش اول: تببین تحلیل نظریه‌های رسانه‌های نوین (شبکه‌های مجازی)

بخش دوم: مقایسه وتحلیل نظریه‌های مربوط به فرهنگ و کاربرد شبکه‌های مجازی

در بخش های بعدی تلاش شده است تا با مطالعه‌ی پژوهش‌های انجام گرفته در این زمینه و بررسی متغیرهای تأثیرگذار برخانواده‌ها مورد تجزیه وتحلیل قرار گیرند و در نهایت چارچوب مفهومی و ارتباطات متغیرها بر اساس مطالب ارائه شده است.

بخش اول: تبیین تحلیل نظریه‌های رسانه‌های نوین (شبکه‌های مجازی)

فناوری به معنای کاربرد علم در عمل است. فناوری در یک دیدگاه، شگردها و به کار بردن ابزارها، دستگاه‌ها، مواد و فرآیندهای گره‌گشای دشواری‌های انسان است. در این میان کاربرد شبکه‌های مجازی در آگاهی‌بخشی مردم جایگاه ویژه‌ای دارد.

اصطلاح شبکه‌های اجتماعی را برای نخستین‌بار چی‌ای‌بارنز[1] در سال 1945 مطرح کرد و از آن پس به سرعت به شیوه‌ای کلیدی در تحقیقات و مطالعات بدل گشت. در تئوری شبکه اجتماعی سنتی، یک شبکه اجتماعی به این صورت تعریف می‌شود که یک مجموعه‌ای از نهادهای اجتماعی که شامل مردم و سازمان‌ها که به وسیله مجموعه‌ای از روابط معنی‌دار اجتماعی  به هم متصل‌اند و با هم در به اشتراک گذاشتن ارزش‌ها تعامل دارند. شکل سنتی خدمات شبکه اجتماعی بر انواع روابط همچون دوستی‌ها و روابط چهره به چهره متمرکز است اما خدمات شبکه‌های اجتماعی امروزه بیشتر بر جامعه مجازی آنلاین و ارتباطات کامپیوتر واسط متمرکز است .

شبکه‌هاي اجتماعی اینترنتی پایگاه یا مجموعه پایگاه‌هایی هستند که امکانی فراهم می‌آورد تا کاربران بتوانند علاقه‌مندي‌ها، افکار و فعالیت‌هاي خودشان را با دیگران به اشتراك بگذارند و دیگران هم این افکار و فعالیت‌ها را با آنان سهیم شوند. یك شبکه اجتماعی، مجموعه‌اي از سرویس‌هاي مبتنی بر وب است که این امکان را براي اشخاص فراهم می‌آورد که توصیفات عمومی یا خصوصی براي خود ایجاد کنند، یا با دیگر اعضاي شبکه ارتباط برقرار کنند، منابع خود را با آنها به اشتراك بگذارند و از میان توصیفات عمومی دیگر افراد، براي یافتن اتصالات جدید استفاده کنند .

ویژگی های شبکه های اجتماعی

برخی از مهم ترین ویژگی های اجتماعی عبارتند از:

1- دسترسی و وسعت؛

2- کم هزینه بودن؛

3- چندرسانه‌ای بودن؛

4- جمع گرایی و شبکه سازی انسانی؛

5- تعامل گرایی؛

کارکرد رسانه ها

صاحب‌نظران که درباره کارکرد رسانه‌های مدرن به اظهارنظر پرداخته‌اند، کارکردهای متفاوتی برای رسانه‌ها بیان کرده‌اند. هارولد لاسول و چارلز رایت، دوتن از پژوهشگران و اندیشمندانی هستند که به نقش و کارکرد رسانه‌ها توجه نشان داده‌اند. آنها معتقدند که رسانه‌ها دارای چند کارکرد هستند.

مفهوم رسانه نوین و پیامدهای آن

افراد در محیط اطلاعاتی به واسطه رابطه شخصی و یا رسانه های متنوع، آنچه را که می‌دانند، به اشتراک می‌گذارند و اطلاعات را خلق و از آن استفاده می‌کنند. زمانی که کانال‌های ارتباطی از سیستم پستی به کابل‌های زیردریایی پیشرفت کرد، سرعت انتقال اطلاعات بیشتر شد؛ اما محدودیت حجم ارائه اطلاعات، به عنوان یکی از مشکلات مهم مطرح بود. با پیشرفت ارتباطات ماهواره‌ای، سرعت انتقال اطلاعات از روز و ساعت به دقیقه و ثانیه تغییر پیدا کرد؛ اما هنوز مشکل سرعت و عدم وجود ارتباط با حداقل تفاوت زمانی وجود داشت. امروزه با استفاده از کابل‌های بی‌سیم، سرعت انتقال اطلاعات، مشابه با سرعت انتقال اطلاعات در ارتباط شفاهی شده است.

نیاز به سواد رسانه ای در فضای رسانه ای امروز

زندگی، هر روز رو به پیچیدگی می رود. بخشی از این پیچیدگی، ناشی از پیشرفت های دنیای ارتباطات است. از این رو، هرچه فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات بیشتر متحول می‌شوند،

نیاز ما به یادگیری و آموزش برای درک دنیای جدید و استفاده از ابزارها و امکانات آن نیز افزایش می‌یابد؛ چراکه ضعف آموزش و آگاهی نسبت به دنیای ارتباطات و مقتضیات آن، چیزی جز عقب‌ماندگی و تشدید آسیب‌ها به همراه نمی‌آورد

فرهنگ

مجموعه‌ای از نمادها، نهادها و روش‌های در یک جامعه است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و تعیین و تنظیم‌کننده رفتار انسان‌ها است. این نمادها ممکن است ناملموس باشد.

در واقع، ارزش به شیوه‌ای از بودن یا عمل که یک شخص یا یک جامعه به عنوان آرمان می‌شناسد و افراد یا رفتارهایی راه که بدان نسبت داده می‎شوند مطلوب و مشخص می‌سازد، اطلاق می‌گردد.

ارتباط فرهنگ و رسانه

رسانه‌ها نمی‌توانند از فرهنگ‌ها جدا باشند، چرا که آنها محصولات فرهنگ جمعی و عمومی را به سطوح مختلفی از سلیقه‌های عمومی انتقال می‌دهند. در بیان تأثیر فرهنگ بر مدیریت رسانه‌ها ابتدا نیاز داریم تا طبقات مختلف فرهنگ مردمی را بشناسیم تا کمی بیشتر با سلایق مخاطبان رسانه‌ها در طبقات گوناگون اجتماعی آشنا شویم.

خانواده

ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺎﯾﻪي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎع، ﺳﻠﻮل ﺳﺎزﻧﺪهي زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن، ﺧﺸﺖ ﺑﻨﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﮐﺎﻧﻮن اﺻﻠﯽ ﺣﻔﻆ ﺳﻨﺖﻫﺎ، ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ارزشﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ و ﺷﺎﻟﻮده‌ي اﺳﺘﻮار ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و رواﺑﻂ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي و ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﭘﺮورش اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ.

پیامدهای مثبت شبکه های مجازی

انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی

اخبار شبکه‌های اجتماعی بدون سانسور منتشر می‌شوند و این می‌تواند یک مزیت تلقی شود؛ هرچند امکان تکثیر اطلاعات مخدوش و نادرست نیز در این شبکه‌ها بیش از نسل قبلی رسانه‌ها است. البته امکان مقایسه و تحلیل اطلاعات برای مخاطبان وجود دارد و نباید بنا را بر اعتماد به هر آنچه در این شبکه‌ها تولید و بازنشر می‌شود، گذاشت. تحلیل اخبار متناقضی که در این نوع پایگاه‌ها منتشر می‌شود، قدرت نقد و نگاه عمیق‌تر به مسائل اجتماعی را فراهم می‌کند. این نوع پایگاه‌ها به مخاطبان خود فرصت می‌دهند تا از تبعیت کورکورانه فاصله گرفته و در درازمدت به خرد نقادانه روی آورند.

 امکان عبور از مرزهای جغرافیایی وآشنایی با افراد، جوامع و فرهنگ های مختلف

امروزه شبکه‌های اجتماعی، مهد تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف بشری است. وجود زبان‌های مختلف در رسانه های اجتماعی، امکان حضور تمام افراد جامعه را فراهم می‌کند که می‌توانند فرهنگ حاکم بر جامعه خود را به معرض دید عموم بگذارند. اینکه یک جوان بتواند با امثال خود در کشورهای دیگر جهان ارتباط برقرار کند، باعث می‌شود تا این رسانه‌ها به مکانی تبدیل شوند که وی بتواند فرهنگ ها و آداب و رسوم کشور خود را به دیگران معرفی کند و به اشتراک بگذارد. همچنین در این شبکه ها ایده‌های جدید جهت گسترش جامعه، معرفی شده و مورد بحث قرار ‌می‌گیرند. سازمان‌ها نیز می‌توانند فرهنگ و دیدگاه خود را در معرض دید تمام جوامع قرار دهند.

صاحب‌نظران و پژوهشگران علوم انسانی معتقدند که ورود اینترنت به فضاى زندگى انسان ها در کنار مزایا و محاسن غیر قابل کتمان، باعث بوجود آمدن یکسرى دغدغه­ ها و نگرانی ها شده و روابط افراد را بشدت تحت تاثیر قرار داده است که باختصار به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

1- ایجاد آشفتگی در خانواده‌ها: شکستن حرمت‌ها و قبح شکنی از گناهان همراه با ایجاد آشفتگی در اصلی‌ترین عنصر سازنده‌ی جامعه یعنی «نهاد خانواده» که این کار با هدف از بین بردن نقش سازنده خانواده در تربیت فرزندان صورت می‌گیرد.

2- افزایش هنجارشکنی در جامعه: ویژگی‌های فضای مجازی موجب بالا رفتن آمار جرم و اعمال مجرمانه و تشدیدآسیب‌های اجتماعی شده وارزش‌های انسانی مانند اخلاق خانوادگی، حیا، حریم خصوصی، آموزهای سنتی و آداب و رسوم فرهنگی را مورد تاخت و تاز قرار داده است که نتیجه ی این تهاجم، درگیر نمودن نهاد خانواده با چالش‌های و تهدیدات جدی و کم رنگ شدن بسیاری از «ارزش‌های اجتماعی» برای افراد است .

3- جهانی سازی از طریق تبلیغ و القاتی فرهنگ غربی:  درگذشته، افرادی که در یک محدوده‌ی جغرافیایی زندگی می کردند، دارای فرهنگ مخصوص همان محدوده بوده و از آن پیروی می‌کردند اما با گسترش فضای مجازی، این مرزهای فرهنگی از میان رفته و در نتیجه فرهنگ کاربران فضای مجازی تا حدود زیادی به هم شبیه‌تر شده است تا جایی که بسیاری از صاحب‌نظران حوزه‌ی ارتباطات، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را بخشی از پروژه‌ی «امریکایی شدن» می دانند که وظیفه دارند فرهنگ تمام مردم دنیا را به فرهنگ غرب نزدیک کند (Bostrom and Anders, 2011).

بخش دوم: تحلیل و مقایسه نظریه‌های مربوط به فرهنگ و کاربرد شبکه‌های مجازی

يكي از پديده‌هاي نوظهور در فضاي مجازي، كه امكان تشكيل اجتماعات مجازي را فراهم مي‌كنند، شبكه‌هاي اجتماعي مجازي هستند وازنيروي پيش‌رونده در تغييرات اجتماعي و سياسي جوامع و ایجاد تغییر در روابط بین اعضای خانواده محسوب مي‌شوند. در دهه‌هاي پاياني قرن بيستم، با وقوع انقلاب اطلاعات و گسترش روزافزون دسترسي جوامع مختلف به اينترنت و شبكه‌هاي رايانه‌اي، كوشش‌هاي نظري بسياري صرف يافتن الگوي مناسب براي مطالعه اينترنت، ابعاد و تأثيرات سياسي و اجتماعي آن شد. بنابراهميت و ضرورت، در ادامه، برخي از نظريات مطرح در زمينه شبكه‌هاي اجتماعي مجازي آورده مي‌شود.

مك‌لوهان [2]استدلال مي‌كند كه رسانه‌هاي هر عصر، ماهيت جامعه آن عصر را تعیين مي‌كنند. از نظر مك لوهان، پيشرفت هر جامع‌هاي همزمان با رشد فناوري بوده است. جوامع انساني از رسانه‌ها و فناوري ـ از حروف الفبا تا اينترنت، اثر پذيرفته و بر آنها اثر نهاده‌اند. وي رسانه‌هاي ارتباطي را عصاره تمدن مي‌داند و معتقد است كه تاريخ از طريق رسانه‌هاي غالب در هر عصر و زماني هدايت مي‌شود. رسانه‌ها آنچه را در يك دوره تاريخي اتفاق ميافتد و با اهميت به نظر مي‌رسد، تعيين مي‌كنند. او به عنوان منادي ايده دهكده جهاني، با بيان اين جمله كه «وسيله پيام است»، تأثيرات شگرف فناوري بر الگوهاي رفتاري و ساخت‌هاي اجتماعي را يادآور مي‌شود .

نظریه فرهنگی آنتونی گیدنز

از نظر گیدنز فرهنگ عبارت است از ارزش‌هایی که اعضای یک گروه معین دارند، هنجارهایی که از آن پیروی می‌کند و کالاهای مادی که تولید می‌کنند.وی میان ارزش‌ها و هنجارها تفاوت قائل می‌شود. از نظر او ارزش‌ها آرمان‌های انتزاعی هستند،حال آن‌که هنجارها اصول و قواعد معینی هستند که از مردم انتظار می‌رود آن‌ها را رعایت کنند.

در واقع، گیدنز تلاش می‌کند به لحاظ مفهومی میان فرهنگ و جامعه تمایز قائل شود و تأکید دارد ارتباط بسیار نزدیکی میان این دو وجود دارد. از نظر او فرهنگ به شیوه زندگی اعضای یک جامعه معین- عادات ورسوم آن‌ها، همراه با کالاهای مادی که تولید می‌کنند، مربوط می‌شود. همچنین، جامعه به نظام و روابط متقابلی اطلاق می‌گردد که افرادی را که دارای فرهنگ مشترکی هستند به همدیگر مربوط می‌سازد.

بخش سوم: پیشینه پژوهش(پژوهش های داخلی)

1- معمار و همکارانش در سال 1391 پژوهشی را با عنوان “شبکه های مجازی و بحران هویت (با تأکید بر بحران هویتی ایران) انجام دادند. در یافته‌هاي پژوهش آنها نشان داده شد که براساس یك تقسیم‌بندي نسلی، نسل سوم بیشترین کاربران فضاي مجازي در ایران بوده و بیش از نسلهاي دیگر در معرض آثار ناشی از شبکه هاي اجتماعی مجازي اند. فضاي مجازي نوعی از بحران هویت را در میان طیف گستردهاي از جوانان به وجود آورده و این بحران هویت در زمینه‌هاي فردي ناهمگونیهاي هویتی را سبب شده و به نحوي تعادل اجتماعی را متأثر کرده است. همچنین شبکه هاي مجازی باعث تغییرات اساسی در نهادهاي هویت، اجتماعی مجازي‌ساز شده‌اند .

2- صفایی نژاد در سال 1394 پژوهشی را با عنوان “تأثیر فرهنگ، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی بر مدیریت راهبردی رسانه” انجام داد. یافته‌های حاصل از پژوهش او نشان داد؛ معمولا در یک نگاه علمی، تأثیر رسانه بر فرهنگ جامعه مدنظر قرار می‌گیرد و کمتر تأثیر فرهنگ جامعه بر مدیریت راهبردی رسانه مورد توجه است. در واقع، نشان داد که فرهنگ جامعه، از نوع نگاه به رسانه تا تعیین استراتژی‌ها چگونه اثرگذار است

پیشینه خارجی

1ـ کینگ استورم (1996)، طی مطالعه‌ای دریافت، افرادی که اعتیاد اینترنتی دارند ، تنها و کمرو و خجالتی هستند و دچار افسردگی می‌باشند.

2ـ کابوی و همکاران (2001)، پژوهش خود بیان کردند که استفاده زیاد و تفریح گونه از اینترنت با آسیب‌های جدی در عملکرد فردی؛ نظیر مشکلات تحصیلی، تنهایی، مشکلات خواب و … مرتیط است.

3ـ فرناندر (2015) در پژوهشی به ارزیابی تأثیرات خاص فرهنگ رسانه جهانی و پست مدرنیسم بر هویت‌های اجتماعی دانش آموزان دبیرستانی آمریکایی مکزیکی پرداخته است. از نتایج این پژوهش، این است که عناصر رسانه و فرهنگ پست مدرن، هویت قومی و اجتماعی دانش آموزان آمریکایی- مکزیکی را منسجم می کند.

4ـ پژوهش گراسموک و همکارانش (2009)، “ارائه خود” در یک محیط مجازی و همچنین تفاوت گروه‌های مختلف قومی، نژادی را در این ارائه خود بررسی می‌کند. نتایج حاصل از بررسی های آنها نشان داد سرمایه گذاری شدید و متمرکز در به نمایش گذاشتن صریح ابعاد اجتماعی و فرهنگی و روایت‌های شخصی بازتاب‌دهنده مقاومتی خاص در اقلیت های نژادی با ایدئولوژی برابری است. در محیط فیس بوک بسیاری از ابعاد هویت ریشه در واقعیت های جهان بیرونی دارد.

بخش چهارم: تدوین چارچوب مفهومی

براساس هدف کلی مجموعه  و ادبیات نظری و پیشینه پژوهشی ارائه شده، چارچوب مفهومی به صورت نگاره (1) ارائه شد. چارچوب حاضر بیانگر تغییراتی است که در روابط خانوادگی در اثر کاربرد شبکه های مجازی ایجاد شده است. متغیر وابسته در این مجموعه روابط خانودگی است. این چارچوب در سه بخش طراحی شده است.

بخش اول: متغیر مستقل در واقع، رسانه‌های نوین (شبکه اجتماعی مجازی) می‌باشد. که دارای یک سری پیامدهای مثبت و منفی و همچنین آسیب‍‌هایی در جامعه و خانواده ها می‌باشد.

بخش دوم: پیامدهای مثبت و منفی تأثیرگذار بر ارزش‌های خانوادگی هستند.

بخش سوم: ویژگی‌های فردی و حرفه‌ای تأثیرگذار بر ارزش‌های خانواده می‌باشد.

بخش سوم: متغیر وابسته پژوهش “ارزش‌های خانواده” می باشد

                                   نمودار 1ـ چارچوب مفهومی

فصل سوم

روش‌شناسی

اصطلاح تحقیق و روش‌های علمی گاهی بطور مترادف در مباحث تعلیم و تربیت به‌کار می‌روند. در واقع، این دو اصطلاح در معانی خود دارای برخی از عناصر مشترک هستند، اما تشخیص صحیح این‌ دو به فهم آن‌ها کمک می‌کند. برای روشن شدن این موضوع می‌توان گفت که تحقیق فرآیندی رسمی‌تر، نظام‌مندتر و عمیق‌تر در اجرای روش تحلیل علمی است. در روش علمی برای حل مسأله ممکن است؛ تعریف مسأله، ساختن فرضیه، مشاهده، تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری به‌طور غیررسمی به‌کار گرفته شود. همچنین، تحقیق به حل یک مسأله معطوف است و هدف نهایی آن پیدا کردن روابط علّیت میان متغیرهاست. محقق ابزارهای اندازه‌گیری کمی و دقیق‌ترین شکل توصیف را به‌کار می‌برد و هنگامی‌که این امر ممکن یا مناسب نباشد، از توصیف‌های کیفی استفاده می‌کند

پایه هر علمی، روش شناخت آن است و روایی و ارزش قوانین هر علمی به روش­شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می­رود. در واقع، آن‌چه كه يك پژوهش و نتايج آن را معتبر مي‌سازد، روش‌هاي انجام تحقيق مي‌باشد. روش تحقیق مجموعه­ای از قواعد، ابزارها و راه­های معتبر و نظام­یافته برای بررسی واقعیت­ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است .انتخاب روش تحقيق به هدف‌ها، ماهيت موضوع و امكانات اجرايي آن بستگي دارد. هدف از انتخاب روش تحقيق آن است كه محقق تعيين نمايد كه چه شيوه و روشي را تعيين نمايد تا او را هرچه سريعتر، دقيق‌تر و مقرون به‌صرفه‌تر در دستيابي به پاسخ پرسش‌هاي تحقيق ياري نمايد. در این فصل از مجموعه، نوع و روش ، جامعه مورد مطالعه، روش نمونه­گیری، روش جمع­آوری داده­ها و تجزیه و تحلیل داده­ها شرح داده شده است.

جامعه مورد مطالعه

جامعه آماری مجموعه حاضر، جوانان در رده سنی 16-26 سال مراجعه کننده به آموزشگاه سینمایی اندیشه نو و خانواده های آنها در شهر کرج بود که طی 3 ماه به آموزشگاه سینمایی اندیشه نو مراجعه کردند، با استفاده از جدول نمونه گيري تعداد 200 نفر بصورت تصادفي مورد مطالعه قرار گرفتند. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه استاندارد شده جمع آوری شد و با استفاده از نرم افزار 22SPSS  مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. داده ها با فرض کمتر از 0.05 معنی دار در نظر گرفته شد.

حجم نمونه و روش نمونه‌گیری

حجم نمونه بر اساس جدول کرجسی و مورگان (1970) به تعداد 200 نفر (200=n) برآورد گردید. برای این مجموعه از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده شد

روش‌های جمع‌آوری اطلاعات

به منظور تعیین حجم نمونه، مطالعات قبلی دراین زمینه مورد بررسی قرار گرفت ونیز پس از بررسی اطلاعات بدست آمده و با اطمینان 95٪ و با خطای کمتر از 5 امتیاز حجم نمونه با استفاده از آزمون کوکران 370 نفرمحاسبه شد، که به دلیل احتمال ناکامل بودن برخی از پرسشنامه ها حجم نمونه 200 نفر در نظر گرفته شد.با توجه به اطلاعات اخذ شده، تعداد هنرجویان آموزشگاه ذکرشده درسال 1395معادل 450 نفر می باشد.

تحلیل توصیفی

مجموعه‏ای از روش‏هایی است که برای سازماندهی، خلاصه کردن، تهیه جدول، رسم نمودار، توصیف و تفسیر داده‏های جمع‏آوری‏ شده از نمونه آماری به کار می‏رود آمار توصیفی مورد استفاده در این مجموعه، شامل فراوانی، درصد، درصد تجمعی، میانگین، میانه، نما، بیشینه، کمینه، انحراف معیار، واریانس، جمع متغیرها و تفسیر آن‏ها است.

تحلیل استنباطی

تحلیل استنباطی مشخص می‏کند که آیا الگوها و فرآیندهای کشف شده در نمونه، در جامعه آماری هم کاربرد دارد یا خیر؟ بنابراین، آمار استنباطی راجع به کیفیت ارتباط بین مفاهیم و متغیرها می‏باشد و در تجزیه‏و‏تحلیل مقایسه‏ای و رابطه‏ای از آن استفاده می‏شود. نتایج حاصل از آمار استنباطی برخلاف توصیفی قابل تعمیم به جامعه است و شامل تمامی آماره‏ها و آزمون‏ها می‏باشد

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل یافته ها

در هر پژوهش تحلیل نتایج بدست آمده از مرحله گردآوری اطلاعات یکی از مهمترین مراحل بشمار می آید، چراکه دستاورد تحقیق چندماهه و حتی چندساله محقق که حاصل مطالعات نظری، پیشینه پژوهش های دیگر، تهیه ابزار گرداوری داده ها و جمع آوری اطلاعات می باشد، به آزمون گذاشته می شود و برای وی آشکار می شود که پیش فرض های حاصل از مطالعاتش تا چه حد معتبر و دقیق بوده است. این قسمت از مجموعه به دو بخش توصیف داده ها و تحلیل داده ها تقسیم می شود.

تحلیل توصیفی

تحلیل توصیفی در این مجموعه صرفا شامل متغیرهای جمعیت شناختی نمونه آماری است (در این مجموعه جامعه آماری همان نمونه آماری می‏باشد). متغیرهای جمعیت‏شناختی در این مجموعه مشتمل بر جنسیت، تاهل، سن، سطح تحصیلات و شغل است که در ادامه به جزئیات هریک از آن‏ها اشاره می‏شود.

متغییر جنسیت

داده های وضعیت جنسیتی افراد جامعه آماری در میان افراد مراجعه کننده به آموزشگاه سینمایی اندیشه نو در جدول و نمودار (4-1)  نشان داده شده است. همانطور که از این جدول می‌توان دریافت 132 نفر معادل 62 درصد افراد مرد بوده و مابقی 68 نفر معادل 38 درصد زن می باشند.

متغیر تاهل

داده های وضعیت تاهل افراد جامعه آماری در میان مراجع کنندگان به آموزشگاه سینمایی اندیشه نو و خانواده های آنها در جدول (4-2) نشان داده شده است. همانطور که از این جدول می توان دریافت،133 نفر معادل 59 درصد از افراد مجرد وبقیه یعنی59 نفر معادل 35 درصد متاهل می باشند.

در نمودار (4-2) نیز وضعیت تاهل در جامعه آماری به نمایش در آمده است و حاکی از آن است که بیشترین افراد شرکت کننده در این مجموعه مجرد هستند.

ارتباط شبکه های مجازی و تسهیل فرآیند آموزشی

در این بررسی شبکه های مجازی به عنوان متغیر مستقل منظور گردیده و شاخص تسهیل فرآیند آموزشی به عنوان متغیر وابسته لحاظ شده است.

ارتباط این دو متغیر خطی و بوده و ضریب همبستگی بین آن دو  699/0= R را  نشان دهنده رابطه مستقیم بین این دو متغیر می باشد. مقدار R² برابر است با 489/0  که نشان می دهد تسهیل فرآیند آموزشی به میزان تقریبی 49% تحت تاثیر شبکه های مجازی قرار می گیرد.

ارتباط شبکه های مجازی با کاهش هزینه ها

در این بررسی شبکه های مجازی به عنوان متغیر مستقل منظور گردیده و شاخص کاهش هزینه ها به عنوان متغیر وابسته لحاظ شده است.

ارتباط این دو متغیر خطی و بوده و ضریب همبستگی بین آن دو 573/0 = R را  نشان دهنده رابطه مستقیم بین این دو متغیر می باشد.

مقدار R² برابر است با 329/0 که نشان می دهد که کاهش هزینه ها به میزان تقریبی 33% تحت تاثیر شبکه های مجازی قرار می گیرد .

خلاصه یافته های توصیفی

تحلیل توصیفی در این تحقیق صرفا شامل متغیرهای جمعیت شناختی نمونه آماری است (در این پژوهش جامعه آماری همان نمونه آماری می‏باشد). متغیرهای جمعیت‏شناختی در این تحقیق مشتمل بر جنسیت، تاهل، سن، سطح تحصیلات و شغل است که در ادامه به جزئیات هریک از آن‏ها اشاره می‏شود داده ها نشان داد دریافت 132 نفر معادل 62 درصد افراد مرد بوده و مابقی 68 نفر معادل 38 درصد زن می باشند. وضعیت تاهل در جامعه آماری به نمایش در آمده است و حاکی از آن است که بیشترین افراد شرکت کننده در این تحقیق مجرد هستند.نتایج نشان داد رنج سنی افراد شرکت کننده در این پژوهش بین20-30 سال بوده است. واکثر افراد مدرک تحصیلی دیپلم داشته  و یا محصل بوده اند.

خلاصه یافته های استنباطی

در این پزوهش ابتدا به آزمون نرمال بودن جامعه پرداخته و سپس فرضیه های پژوهشی آورد شده و سپس آزمون های آماری در قالب جداول خروجیSPSS   ارایه شده است .از دو آزمون کولموگروف-اسمیرنوف و شاپیرو-ویلک در تست نرمالیتی استفاده شده است

مقایسه یافته ها با ادبیات تجربی:

رسانه های نوین را مجموعه متمایزی از فناوری ارتباطی می دانند که خصایص معیّنی را در کنار نو شدن، امکانات دیجیتال و در دسترس بودن وسیع برای استفاده شخصی به عنوان ابزارهای ارتباطی، دارا هستند این امر یافته های مارا رد زمینه تاثیر شبکه های مجازی بر تسهیل فرآیند آموزش تایید می‌کند. هارولد لاسول و چارلز رایت، دو تن از پژوهشگران و اندیشمندانی هستند که به نقش و کارکرد رسانه ها توجه نشان داده اند. این دو نظریه پرداز معتقدند که در کارکرد نخست، رسانه ها به نظارت، مراقبت و تهیه و رساندن خبر دست می زنند و در دومین کارکرد، وظیفه انتخاب و تفسیر اطلاعات در محیط را بر عهده دارند. در اینجاست که رسانه، حامل انتقادها و پیشنهادهایی برای چگونگی نگرش افراد به واقعیت هاست.

“یافته‌های ما نتایج پژوهش شاندرز را که نشان داد استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. برعکس کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده می‌کنند، به طور قابل ملاحظه‌ای با والدین و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند” (صبوری خسروشاهی،1981) را رد می‌کند، پژوهش حاضر نشان می‌دهد استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی موجب گسترش و انسجام ارزش‌های اجتماعی می‌شود.

یافته‌های ما نظریه تامپسون را تایید می‌کند، این پژوهشگر معتقد است اگر می‌خواهیم تأثیر فرهنگی رسانه‌های نوین در جهان را درک کنیم، باید این دیدگاه را کنار بگذاریم که مواجهه با رسانه‌ها، یکسره به ترک شیوه‌های سنتی زندگی و پذیرش اسلوب‌های مدرن زندگی منجر خواهد شـد. در خود مواجهه با رسانه، هیچ موضع رویارویی با سنت نیست. رسانه‌های نوین هرچند چالش‌برانگیز و تضعیف‌کننده ارزش‌ها و باورهای دینی و سنتی به نظر می‌رسند؛ اما می‌توان از آنها در جهت گسترش و تحکیم سنت‌ها بهره جست (تامپسـون، 1999)

بحث و بررسی:

یافته‌های ما نشان می دهد بین استفاده از شبکه هاي اجتماعی مجازي و تغییر سبک زندگی و افزایش طلاق زوجین رابطه معناداری وجود دارد. افزایش استفاده از شبکه‌هاي اجتماعی مجازي، موجب افزایش تغییر سبک زندگی می‌شود. همچنین مقایسه میانگین‌هاي مستقل، براي مقایسه میزان تغییر سبک زندگی در خانواده‌هایی که از شبکه‌ها استفاده می‌کنند و افرادی که از شبکه‌ها استفاده نمی‌کنند تفاوت معنی‌ داري را بین دو گروه نشان می‌دهد. با توجه به یافته‌هاي تحقیق فرضیه‌هاي ما با نظریات جامعه‌شناسی در حوزه مطالعه انجام شده مطابقت دارد. این فرضیه در راستاي فرضیه سبک زندگی بوردیو بیان می‌کند که با توجه به اینکه شرایط عینی زندگی و موقعیت فرد در ساختار اجتماعی به تولید منش خاصی منجر می‌شود. تغییرات فرهنگی و اجتماعی موجب تحول ارزشی می‌شود و بازتاب این امر در تغییر سبک زندگی نمود می‌یابد. همچنین با توجه به نظریه اثرات محدود شبکه‌هاي مجازي مستقیما باعث ایجاد مشکل در خانواده نمی‌شود بلکه با استفاده مداوم ابتدا بر خود فرد تاثیر گذاشته، دیدگاه‌ها و ارزش‌هاي فرد را دگرگون می‌سازد و در نهایت باعث تغیییر سبک زندگی فرد می‌شود (صدقی جلال، آ.، و فتحی، س.، و صدقی جلال، ه.، 1394)

برای مفهوم رشد فرهنگی خانواده ها تعریف و الگوهای زیادی وجود دارد که دامنه شاخص ها و نمایانگرهای بسیار آن، انتخاب یک الگو برای تحقیق را دشوار می کند و نیازمند داشتن مطالعات وسیع و تحقیقات بسیار است.